Socrates (khoảng 470/469 – 399 TCN) là một trong những triết gia vĩ đại và có ảnh hưởng nhất trong lịch sử triết học phương Tây. Ông được coi là người sáng lập truyền thống triết học Hy Lạp cổ đại, đồng thời là thầy của những triết gia nổi tiếng như Plato và gián tiếp ảnh hưởng đến Aristotle. Socrates không để lại bất kỳ tác phẩm nào, nhưng tư tưởng của ông được ghi lại thông qua các tác phẩm của học trò, đặc biệt là Plato.
Tiểu sử
Socrates sinh ra tại Athens, Hy Lạp, trong một gia đình trung lưu. Cha ông là một nhà điêu khắc, còn mẹ ông làm nghề hộ sinh. Ông dành phần lớn cuộc đời tại Athens, nơi ông trở thành một người nổi tiếng nhờ lối sống giản dị và những cuộc đối thoại đầy sức thuyết phục.
Tư tưởng và phương pháp triết học
- Phương pháp Socratic (Maieutics)
Socrates nổi tiếng với phương pháp đối thoại, thường gọi là “phương pháp Socratic”. Ông đặt câu hỏi liên tục để giúp người đối diện tự nhận ra sự mâu thuẫn trong tư duy của mình, từ đó tiến đến việc khám phá chân lý. Ông tin rằng “tri thức chân thực” nằm trong mỗi con người và nhiệm vụ của triết gia là giúp người khác “khai sinh” ra tri thức đó, giống như một bà đỡ (hộ sinh). - Tập trung vào đạo đức
Tư tưởng của Socrates tập trung vào câu hỏi “làm thế nào để sống một cuộc đời tốt đẹp?” Ông nhấn mạnh rằng đạo đức và tri thức có mối liên hệ chặt chẽ. Theo ông, “đức hạnh là tri thức”, nghĩa là người ta chỉ làm điều xấu khi không hiểu rằng đó là điều xấu. - Tầm quan trọng của sự tự nhận thức
Câu nói nổi tiếng của Socrates, “Hãy biết mình” (γνῶθι σεαυτόν – gnothi seauton), thể hiện tầm quan trọng của việc tự nhận thức trong tư tưởng của ông. Ông cho rằng con người cần hiểu rõ bản thân mình trước khi tìm cách hiểu thế giới xung quanh.
Cuộc đời và cái chết
Socrates dành cuộc đời để thách thức các niềm tin phổ biến trong xã hội Athens, điều này khiến ông không được lòng giới cầm quyền. Năm 399 TCN, ông bị kết án “làm băng hoại giới trẻ” và “báng bổ thần linh.” Thay vì chọn cách sống lưu vong, Socrates quyết định uống thuốc độc (cây độc cần) để giữ vững triết lý sống của mình.
Di sản
Socrates để lại một di sản lớn cho triết học và nhân loại. Mặc dù không viết bất kỳ tác phẩm nào, ông được coi là biểu tượng của sự truy cầu chân lý và đạo đức, truyền cảm hứng cho các triết gia sau này. Những tư tưởng của ông đã đặt nền móng cho triết học phương Tây và tiếp tục được nghiên cứu, thảo luận đến ngày nay.