Tản văn của Nhật Phạm
Dẫn cảm hứng từ Chương 33 – “Biện Đức”, Đạo Đức Kinh
Nguyên văn (dịch nghĩa)
知人者智，自知者明。
胜人者有力，自胜者强。
知足者富，强行者有志。
不失其所者久，死而不亡者寿。
Biết người là trí, biết mình là sáng.
Thắng người là sức, thắng mình là mạnh.
Biết đủ là giàu, mạnh đi là có chí.
Không mất vị trí thì lâu dài,
Chết mà không mất thì trường tồn
Có những buổi chiều lặng lẽ, khi ánh nắng vàng hắt qua ô cửa, tôi lại ngồi trong căn phòng quen thuộc của mình, đọc từng dòng trong Đạo Đức Kinh, cuốn sách của Lão Tử, người có thể nói tạo nhiều ấn tượng với tôi với vai trò là một Triết gia phương Đông. Mấy nay nghiền ngẫm khá nhiều ở chương 33 – “Biện Đức”, một chương sách dường như nói về tất cả chúng ta, về những ngày chúng ta loay hoay tìm cách vượt qua những thử thách của cuộc đời và cả những giông tố trong nội tâm.
“Biết người là trí, biết mình là sáng” – câu chữ ấy chạm vào tôi như ánh sáng của sự tỉnh thức. Đã bao lần trong cuộc sống, tôi tưởng rằng hiểu được người khác, đoán được suy nghĩ của họ là điều quan trọng nhất. Nhưng rồi, có những khoảnh khắc trống rỗng, khi đối diện với chính mình, tôi nhận ra rằng sự hiểu biết ấy chỉ là một phần nhỏ của trí tuệ. Hiểu người không khó, nhưng hiểu mình – hiểu những cảm xúc, những ước vọng thầm kín, những nỗi sợ hãi sâu thẳm – đó mới là hành trình dài, đòi hỏi sự can đảm và sáng suốt.
Ngày xưa, tôi từng tin rằng “thắng người là sức”. Tôi hăm hở lao vào những cuộc tranh đua, cố gắng chứng minh bản thân qua thành tích và sự công nhận của người khác. Nhưng, những khoảnh khắc chiến thắng ấy lại mang đến cảm giác trống rỗng. Hóa ra, sức mạnh ấy không bền vững, bởi nó không đến từ bên trong. “Thắng mình là mạnh”, lời Lão Tử nhắc nhở, như một liều thuốc đắng mà tôi cần uống. Đó là chiến thắng trước những giận dữ, những tham vọng vô nghĩa, hay những lần tôi tự nghi ngờ chính mình. Đó là sức mạnh thực sự, đến từ sự bình tâm và làm chủ nội tâm.
Rồi câu “Biết đủ là giàu” khiến tôi dừng lại trầm ngâm về những thứ làm cho người ta cảm thấy giàu. Biết bao khi thấy con người ta theo đuổi những thứ mà xã hội gọi là “thành công”, chỉ để rồi nhận ra, những khát khao không đáy ấy chỉ khiến con người ta thêm mỏi mệt, biết đủ là điều kiện tiên quyết để đến bình yên của nội tại. Chúng ta thường quên rằng sự đủ đầy không đến từ vật chất, mà từ việc hài lòng với những gì mình có. Một buổi tối cùng gia đình, cuộn trong trong vòng tay người thương, mè nheo đôi ba câu chán ngán thế sự chỉ để nhận lấy cái ôm thật chặt, bỏ quên hết giông bão ngoài kia, một cuốn sách hay, một tách trà ấm bên cạnh ánh đèn, hay đơn giản là vi vu trong cái lạnh của ngày đông Hà Nội – đôi khi, đó chính là “giàu có” mà chúng ta cần.
Nhưng có lẽ điều khiến tôi suy ngẫm nhất trong chương sách này là câu cuối: “Chết mà không mất thì trường tồn”. Trường tồn – một từ nghe có vẻ xa vời, nhưng thực ra rất gần. Tôi nhận ra rằng, trường tồn không nằm ở việc ta sống bao lâu, mà là những giá trị ta để lại. Những điều tôi viết, những bài học tôi tích luỹ cho bản thân, những bài học tôi dạy cho người cho đời và cả những giá trị của tôi có có thể cho đi như những di sản để lại cho thế hệ sau và hơn hết nữa là những cống hiến cho cộng đồng, cho xã hội với những giá trị nhân văn tươi đẹp, những yêu thương tôi trao đi – tất cả sẽ vẫn còn đó, ngay cả khi hình hài tôi không còn nữa, điều mà thúc dục tôi sống một đời ý nghĩa và ngập tràn hạnh phúc mỗi ngày.
Lão Tử không dạy cách sống để “thắng” cuộc đời, mà dạy cách sống để hòa vào dòng chảy của nó, sống thuận theo tự nhiên để vạn vật tự hoá. Khi không cố gắng kiểm soát tất cả, khi buông bỏ những khát khao không cần thiết, những kỳ vọng không thực tế,, tôi cảm nhận được sự tự do thực sự. Đó là lúc tôi biết rằng hành trình tìm về chính mình cũng là hành trình để đạt đến tự do nội tại, tiền tài vất chất địa vị quyền lực đều vô nghĩa trước những giới hạn của nhân sinh, chỉ cần được sống là chính mình đã là điều hạnh phúc.
Giữa dòng đời hối hả, chương sách nhỏ bé này như một người bạn nhắc nhở tôi: hãy sống chậm lại, hiểu mình hơn, thắng chính mình, và biết đủ. Trong ánh chiều tà hoang hoải sắc nắng của những ngày đầu đông gió se lạnh, tôi mỉm cười với lòng mình – biết rằng dù còn nhiều thiếu sót, tôi đang trên con đường của riêng tôi, nơi mỗi bước chân đều dẫn về một sự bình an sâu thẳm.