Tác giả: Nhật Phạm
Sống là một hành trình không ngừng nghỉ, là sự tìm kiếm và khám phá bản thân, một quá trình nhận thức về tự ngã và dần dần vươn tới vô ngã. Khi chúng ta nhìn nhận cuộc sống từ một góc độ sâu sắc, có thể thấy rằng sống không chỉ là sự tồn tại vật lý hay chuỗi những sự kiện ngẫu nhiên, mà là một hành trình tinh thần, một cuộc tìm về chính mình, để hiểu rõ cái tôi và vượt qua những giới hạn của bản ngã. Đó là hành trình của sự tỉnh thức, của sự thức tỉnh từ những vô minh, để dần dần nhận ra rằng tất cả mọi thứ đều vô thường, và cái tôi không phải là trung tâm của vũ trụ. Hôm nay Nhật Phạm gửi một áng văn đầy mùi triết học với những khái niệm xuất hiện khá nhiều trong các Tôn giáo, Triết học, đặc biệt là Theravada, nơi mà vô ngã là một trong Tam pháp ấn của giáo lý nhà Phật.
Tự ngã là khởi đầu của hành trình này. Nó là cái tôi đầy tham sân si, là những khao khát không bao giờ thỏa mãn, là những mảnh ghép của sự tự ái, sự ích kỷ, và sự đối kháng với thế giới xung quanh. Như sư Thích Minh Niệm đã nói: “Tự ngã là một bóng tối, bóng tối càng dày đặc thì ánh sáng càng khó chiếu qua.” Khi chúng ta sống chỉ vì bản ngã, chúng ta không thể thấy rõ bản chất của sự vật, sự việc, không thể hiểu được sự thật về con người và thế giới. Tự ngã là sự cản trở, là bức tường vô hình ngăn cách chúng ta với những giá trị cao thượng, với những điều tốt đẹp, với sự an yên trong tâm hồn.
Sự đối mặt với tự ngã chính là một cuộc đấu tranh. Trong khi sư Thích Minh Niệm chia sẻ rằng “Chúng ta phải đối diện với bản thân mình, với những yếu đuối, khổ đau, với những mong muốn không ngừng của cái tôi,” thì chính những khổ đau ấy lại là điểm xuất phát để ta nhận thức được những điều quan trọng hơn trong cuộc sống. Đó là con đường dẫn đến sự giải thoát. Mỗi đau khổ, mỗi giọt nước mắt, mỗi thất bại là một cơ hội để ta nhìn lại và nhận ra rằng cái tôi không phải là tất cả. Khi cái tôi trở nên quá lớn, quá mạnh mẽ, nó khiến chúng ta trở nên mù quáng, không thể nhìn thấy được cái chân thật.
Hướng tới vô ngã, một quá trình đích thực, đòi hỏi chúng ta phải trải qua tự ngã tột đỉnh. Chỉ khi tự ngã đã đạt tới đỉnh cao nhất, khi chúng ta đã cảm nhận trọn vẹn những đau khổ và cái giá của sự bám víu vào bản ngã, chúng ta mới có thể buông bỏ và hướng đến vô ngã. Sư Thích Minh Niệm cho rằng: “Chỉ khi nào cái tôi bị vỡ vụn, ta mới có thể thấy được vũ trụ rộng lớn, tình yêu bao la, và sự an lạc không gì có thể thay thế.” Chính lúc ấy, chúng ta không còn bám víu vào những gì thuộc về mình nữa, không còn xem mình là trung tâm, mà thay vào đó là sự đồng cảm với người khác, sự hòa mình vào vũ trụ rộng lớn, để cảm nhận cái đẹp của cuộc sống từ những điều giản dị nhất.
Vô ngã không có nghĩa là không có bản sắc, không có cá tính, mà là sự hiểu rằng bản thân chỉ là một phần rất nhỏ trong tổng thể vĩ đại của vũ trụ. Khi cái tôi không còn là chủ thể của mọi sự vật, ta bắt đầu thấy sự kết nối giữa mình và thế giới xung quanh. Chúng ta không còn tìm kiếm sự thừa nhận hay sự công nhận từ bên ngoài, mà thay vào đó, là sự an nhiên, tự tại trong chính mình. Chúng ta học cách buông bỏ những gì không thể kiểm soát, chấp nhận sự thay đổi, và đối diện với cuộc sống một cách chân thành nhất. “Vô ngã là sự giải thoát khỏi đau khổ,” sư Thích Minh Niệm đã chia sẻ, “là khi ta không còn khổ đau vì sự bám víu vào cái tôi, vào những thứ thuộc về mình.”
Điều quan trọng trong hành trình từ tự ngã đến vô ngã, như lời của sư Thích Minh Niệm, chính là khả năng nhận diện và chấp nhận bản thân, chấp nhận những giới hạn của cái tôi, và sau đó chuyển hóa những giới hạn đó thành sự thức tỉnh. Chính trong quá trình nhận diện sâu sắc về tự ngã, ta mới có thể dần dần bước đi trên con đường hướng tới vô ngã. Đó là con đường không có điểm cuối, không có đích đến cụ thể, mà chỉ có sự chuyển hóa liên tục, sự trưởng thành trong mỗi giây phút hiện tại.
Hành trình từ tự ngã đến vô ngã không phải là một hành trình dễ dàng, nhưng chính qua những thử thách và khổ đau, chúng ta mới có thể vươn tới một sự an lạc, một sự tỉnh thức mà trước đó ta chưa từng biết đến. Và khi đó, chúng ta sẽ nhận ra rằng, chính trong sự buông bỏ cái tôi, chúng ta lại tìm thấy được sự tự do và hạnh phúc chân chính.